Viktor Ilchak, 33 berša, soldato andar o Uzhhorod. (c) Dmytro Myntyan
O impaklo le Marimasko andar i Ukraina karing e roma thaj lekcie vaš e eforturja le vazdimaske palo-maripe.
Pal maj but de duj berša marimaske, o šerutnipe le Ukrainako marel pes te inkerel o džutimos le vašno aliaturjengo thaj te inkerel i atencia le manušengi opral sasti phuv, save len samate vi aver krize, sar si o maripe maškar o Israelo thaj i Palestina thaj e alosarimata kaj šaj te paruven i dinmika le phuvjake zoraki. Kadalake šaj te na ovel o maj lačho vaxt te vakeras pal e roma andar i Ukraina.
Sa kadalenca, si but vašno te anas amenge andi godi ke i Ukraina thaj lake aliaturja maren pen vaš khetane valore sar si o slobodipe, o sajekhipe, i džusticia, thaj i inkluzia save buhljaren pen perdal e granice le themeske. Kadala valore si len sukceso andi societeta toke kana dikhen pes ando phiravipe le maj vulnerabilo themutnenca le themeske. E eksemplurja sikaven kodo butivar, e maj vulnerabilo grupurja na si lile samate: jekh nevo publikano pučipe pal i diskriminacia le verver socialo grupurjengi andar e zora le armatake andar i Ukraina na liljas samate le romen.
Kadalake, kado rezumato trebalas dikhlo sar jekh kontribucia ki vizia le Ukrainaki pal o maripe, bazisardi pe valore save i Ukraina thaj lake aliaturja arakhen len – thaj jekh zumavipe te ovel sigurno ke kadala valore si čačimaste inkluzivno.
O maripe zorjarel e kovlimata thaj e ververimata thaj kado rezumato sikavel kaj o maripe andar i Ukraina na-i verver. Kozom vrjama o politikano fokuso sas po maripe maškar e ukrainiancurja thaj e rusurja, le palevazdimaske eforturja trebalas te len samate i socialo koezia thaj te na bisteren le tikne čorjarde minoriteten sar si e roma, jekh doš kaj sas kerdi vi ande na but purane konflikturja andar e Balkanurja.
I lekcia sikljardi andar i situacia le romengi kana sas o konflikto ando Kosovo si partikularo importanto. Te arakhen maj but pal i historia le romengi andar Kosovo, dikhen Evropuno Romane Čačimatengo Centro, Mukli Minoriteta: Romane Čačimatengi Historia ando Kosovo, 2011, arakhelnengo vaš jekh maripe ande saveste len na sas len nijekh rolo te putaren les, sas buhles bi dikhlo thaj bi lilo samate.
I situacia le romengi andar o Kosovo si maj dur bi lili samate thaj e vašno aktorurja vaš o avutnipe le Kosovosko len samate toke e interesurja le albancurjenge thaj serburjenge etnienge. Sar eksemplo, vi ande kazurja kana sas phares uštjavde e manušikane čačimata, sar sas o otravimos (drabarimos) le molivesa ande kontaminisarde našalde manušenge kampurja, kaj e roma sas thode pi zor te bešen, lenge na kerdjas pes lenge čačipe, vi kana dobisarde jekh džuridikano maripe deše beršengo. Te na nakhen andar sajekh scenario e roma andar i Ukraina, kado raporto lel samate e eksperience kodolenge kaj arakhen pes ko agor le publikane atenciako thaj le politikane deciziengo.
Kadale kontekstosa andi godi, o rodipe kaj si perdal o raporto lel samate e eksperience le romenge ando akanutno maripe. Pi baza jekhe kalitativno rodimaski kerdo maškar o decembro 2022 thaj aprilo 2023, kaj thodjas andre 143 participanturja roma, kado inkalel opral e kontribucie, e pharimata thaj e mangimata le romenge.
Trin cilurja si o klučo katar kado rezumato. O lačharipe thaj o vazdipe den jekh šajpe te len pes samate e purane thaj e sistematikane. O dujto si te prezentisarel pes o impakto le marimasko ande akanutne problemurja andar savende nakhen e roma avdives, te šaj arakhen pes solucie pe xarni vrjama. O trinto cilo si te anas vašno kontribucie ande vakjarimata pal o nevo vazdipe thaj i nevi konstrukcia te ovas sigurno ke e manuša kaj keren plano len samate e trebajmata kodolenge kaj si dine rigate thaj savenge liljas pes lenge sja. O lačharipe thaj o vazdipe den jekh šajpe te len pes samate e purane thaj e sistematikane probleme.
Palutnes, kado raporto mangel te ovel sigurno ke e vašno kontribucie le romane komunitetenge si prindžarde andi nevi konstrukcia pal o maripe thaj i ekskluzia thaj bidikhipe le romengo te oven lile samate sar kotor andar e eforturja te vazdel pes jekh inkluzivo thaj ekitabilo societeta vaš savore themutne le Ukrainake. Lačharindos i situacia le romengi šaj te ovel o maj zoralo peravipe le Vladimir Putineske naraciaki pai i „denazifikacia” sar motivo andar o maripe. Jekh pakivalo phiravipe le romenca šaj delas vast te peraven pes e phenimata le Rusiake ande savengi baza o „nazistikano” Guverno le Ukrainako na lel samate e čačimata le minoritetenge.
Neda Korunovska
Vice Prezidentka vaš Analitike thaj Rezultaturja
Yulian Kondur
Koordonatoro, Internacionalo Romane Dzuvljengo Fondo - Chirikli
Zeljko Jovanovic
Prezidento