Le Sloveniako Nevo Zakono vaš o Sekuriteto Testisarel o Pakjabe ande le Evropako Čačimasko Stato

Ljubljana/Bruselo, 11 Novembro 2025 – O nevo zakonosko projekto le Slovenikane Guvernosko pala e Masure kaj Sigurin o Publikano Sekuriteto (akhardo "Šutar Zakono"), savo sas aprobisardo savorendar ke maj cira de duj kurke palal o meripe le Aleš Šutar-esko ando Novo Mesto, na-i aver vareso de sar jekh plano vaš jekh permanento ekscepcia, phenel i Fundacia le Romengi vaš i Evropa.

I legislacia, bičhaldi ko Parlamento andi urgento procedura, ka mukhel i policia te del ande khera bi krisake orderjesa ande “specifično cirkumstance”, ka del autorizacia vaš o video dikhipe thaj vi dronenca ande “thana kaj anen risko vaš o sekuriteto” bidefinisarde, ka mukel o automatično pindžaripe le vurdonenge numerjengo, ka phandel kotora andar e love vash e municipaliteturja thaj vash i socialo asistenca ke „projekturja vaš publikano sekuriteto” ande thana kaj dživen e roma thaj ka mukel le armatake zora te asisitisaren le polician ande andrutne butja. Vi kana o guverno anavjarel o paketo temporarno thaj preventivno, e roma dikhen les sar jekh drom karing jekh permanento ekscepcia. 

Vakerindos pal i situacia, o Mensur Haliti, o viceprezidento le Romane Fundaciako vaš i Evropa, mothodjas: „Kana o guverno kerel konfuzia maškar o maripe kontra i krima thaj o rodipe le romengo katar i policia, kodo na-i pal i protekcia vaš o publikano sekuriteto – kodo si te došaljares jekh sasti grupa vaš e akcie kerde katar verver džene. I krima thaj i violenca trebal lili samate, ama o proporcionaliteto si kodo so ulavel le čačimasko stato katar o kolektivo došaljaripe.”

I romani komuniteta andar i Slovenia traisajli andi dar de kana sas mudardo o Aleš Šutar angal jekh baro andar o Novo Mesto, kana jekh romano murš 21 beršengo sas lilo sar suspekto. O incidento vazdinjas jekh moralo panika, i policia thodindos than ande romane mahalave, le xoljako vakeripe ulavdjas pes ke jekh buhlo nivelo thaj protesturja organizisarde si telal o anav "romano krminaliteo”.

E thana kaj si propozisarde ke si len „sekuritetako risko” si sajekh le romane mahalavenca thaj le finasirimaske mekanismurja dašti te thon kondicia pe inkluzia pal o respekto kaj si dino vaš e iniciative šerutnjarde katar i policia, paruvindos čačimaste i integracia andi supervizia. E observerja mothoven ke o sigo keripe le zakonoske projektosko, pal varesave divesa katar o incidento andar o Novo Mesto, sikavel o modo ande saveste i politikani thaj emocionalo presia dašti hatjarel pes sar legislativo eksceso. E akharimata vaš o konstitucionalo dikhipe barjon, vaš krisako dikhipe thaj vaš e klauze kaj agorisaren pes pal jekh vrjama, te šaj te resel pes ko legalno balanso. 

Vi kana o zakono inke na sas kerdo publiko, leske propozisarde masure šaj te oven ando konflikto maj bute konstitucionalno garancienca:

• Artikolo 35 (privato thaj digniteto)
• Artikolo 36 (bimukipe te del pes andre bi krisake lilesa)
• Artikolurja 37–38 (komunikacia thaj datengi protekcia)
• Artikolo 124 (limita vaš o thovipe le armatako ande emerdžencake situacie save si aprobisarde katar o parlamento)

Pašal kodova, o zakono del šaipe te utilizil pes bilegalno evidenca ande varesave seriozno kazurja, lundžjarel o phandipe anglal o krisaripe dži ke trin berša thaj del šajpe pala kondicionime tiknjaripe le socialo džutimasko. E kritikurja phenen ke kadala paruvimata tiknjaren le krisake garancie thaj riskuin te transferin i zor ko eksekutivo.

Ke Evropako nivelo, o zakono anel daravimata telal i EU-aki Karta pal Fundamentalno Čačimata (Artikolo 7, 8, 21 thaj 47) thaj e Evropuni Konvencia pal Manušikane Čačimata (Artikolo 8 thaj 14). E analisturja mothoven ke, te na si kontrolisardi, i legislacia šaj te slabil le EU-aki kredibiliteta kaj dikhel i demokracia thaj le minoriteturengi protekcia, specialo kana i Unia džal maj dur te mangel bare standardurja katar e thema save si kandidaturja.

O projekto le Zakonosko ačhjol andi atencia le Nacionalno Kidimasko thaj ačhjol te ovel vakjardo thaj votisardo vaš i palutni forma. E organizacie le civilo societake thaj le EU institucienge dikhen paše kana i Slovenia  thaj – dur, i EU – šaj te reafirmisaren kodo principo, na i dar, so definisarel so si te oves europjano.