(c) Risto Avramovski, ERIAC
O Networko le Romane Fundaciako vaš i Evropa komemorisarel o 80-to berš katar o Holokausto le Romengo
Juli 2024 -4 ginavipe
Te das pakiv pal o Evropuno Memorialo Dives vaš o Holokausto le Romengo thaj le Sinturjengo, i Romani Fundacia vaš i Evropa thaj lake networkoske membrurja inkeren khetanes jekh seria iventurjengi, jekh konferencia, jekh ekshibicia thaj jekh vizita ko Auschwitz-Birkenau te komemorisaren le 4,300 romen thaj sinturjen kaj sas mudarde othe 80 berša maj anglal, andi rjat katar o 2-to Avgusto 1944.
I misia si te mothoven pes palem paramisja thaj te keras edukacia le neve generaciake pal e džungalimata le Holokaustoske te na maj aven e roma bisterde viktime.
E historianurja ginavde ke opral 500,000 roma thaj sinturja sas mudarde katar e nazisturja thaj lenge kolaboratorja ando Dujto Lumjako Baro Maripe. Ando decembro 1942 o Heinrich Himmler dinjas ordino te oven deportisarde savore roma andar o Baro Germanikano Rajkanipe, thaj e maj but sas bičhalde ko specialo kerdo “Gypsy familiako kampo” ando Auschwitz-Birkenau.
Ande jekh vaxt kana i Evropa lel samate sar vazden pes le ekstremo-čače rigake aktiviteturja, o nabisteripe le Holokaustosko si te astarel ando 1-to Avgusto jekhe ekshibiciasa anavjardi „E Roma Eroja le Rezistencake” kerdi katar o romano artisto korkoro-sikljovno, Emanuel Barica ko Auditoriumo Maximum andar o Krakow. Pal kado avel i internacionalo konferencia anavjardi „Miro Mothovipe si vaš e Terne” savi si lan jekh plenaraki sesia le Zeljkosa Jovanovic, o prezidento katar i Romani Fundacia vaš i Evropa. Andi belveli si te ovel jekh memorialo koncerto ki Filarmoniaka andar o Krakow bašalindos "O Lungo Drom (The Long Road)", jekh oratorio kerdo katar o Ralf Yusuf Gawlick thaj giljabdo katar i Clara Meloni (Soprana), o Christoph Filler (Baritono), László Rácz (Cimbalom) thaj o Ansamblo Alban Berg Viena.
Sikavindos sode vašno si i komemoracia le Holokaustoski, o Zeljko Jovanovic, o prezidento katar i Romani Fundacia vaš i Evropa phendjas:
”De deša beršenge vazdas i memoria le džungalimatengi kerde kontra amare papurja ando Auschwitz thaj o prindžaripe liljas amenge sa kadja de but. Si amaro moralo responsabiliteto sar roma te paruvas kadaja memoria ande jekh vurdon cilosko thaj auto-zorjarimasko thaj te keras jekhipe maškar e nacionalo themutnimata, čhibja thaj religie, te ovas sigurno ke amaro mesadžo si šundo thaj amare mangimata si lile samates slobodo katar le nakhe vaxtesko phandipe thaj katar o prezento rasismo. Ama so te adžukeras katar e publikane institucie thaj katar lenge bukjarne kana amare parlamenturja thaj guvernurja si peravde katar i politika le ekstremo-čače rigaki thaj katar e ekstremisto politike? Anel peske kodo čačes andi godi i Evropa thaj šaj te adžukeras protekcia? Si amaro moralo responsabiliteto sar roma te paruvas kadaja memoria ande jekh vurdon cilosko thaj auto-zorjarimasko thaj te keras jekhipe maškar e nacionalo themutnimata, čhibja thaj religie, te ovas sigurno ke amaro mesadžo si šundo thaj amare mangimata si lile samate serioso.”
Vakerindos pal i ekshibicia katar o Emanuel Barica, i Timea Junghaus, i Eksekutivo Direktorka katar o ERIAC, phendjas:
“I trauma le Holokaustoski si nakhavdi katar jekh generacia avrjate. Siklindos pal e dukha amare romane phurenge, na numaj prindžaras ‘o banaliteto le bilačhimasko’, ama vi sikavas i romani zor, e dživimaske strategie thaj o trebajpe vaš politikani rezistenca mamuj i opresia. E artisturja thaj e kreatorja sas vitalo vaš o garavipe le Romane Holokaustoske memoriako thaj te nakhaven lan maj dur. Ande jekh vrjama kana vazden pes anti-romane sentimenturja, i konfrontacia amare historiasa thaj i promocia le edukaciaki si but vašno. I arta sastjarel thaj e romane kreativno talenturja khelen ključno rolo ande kadava proceso.”
O Barica dikhel pes sar artistikano aktivisto thaj si angadžisardo te marel pes kontra i diskriminacia le romengi thaj le sinturengi thaj te prindžarel pes lengi ekskluzia ando nakhlo vaxt thaj ando prezento.
I komemoracia andar kado berš si te anel khetanes angluno drom i Romani Fundacia vaš i Evropa thaj e membrurja lake networkoske: Le Evropako Romano Instituto vaš Arte thaj Kultura (ERIAC), O Romano Edukaciako Fondo (REF), I Barjarimaski Iniciativa vaš o Romano Antreprenoriato (REDI) thaj e Roma vaš i Demokracia (RFD).
Kadava berš i imagina vaš amari komemoracia si inspirisardi katar e evokativno makhimata le khameske luludjasa katar i Ceija Stojka. I Ceija Stojka, jekh romni dživdi pal o Holokausto, sas jekh but lačhi artistka thaj xramosarni savjake butja sikaven ande jekh emocionanto modo i rezilienca thaj o šukaripen le romane spiritosko maśkar e džungalimata le genocidoske. Laki arta, specialo le khameski luludi, sikavel o patjabe, o adžukeripe thaj e bixasardi zor le romengi. Le Ceijako barvalipe si jekh testamento pal i bari zor le artaki te inspiril, te sastiarel thaj te anel khetanes komunitete anglal bigodisarde pharimata.
I seria le iventurjengi si šerutnjardi katar e NGO-urja thaj e institucie sar si o Centralo Konsilo thaj le Dokumentaciako Kulturalo Centro le Germanikane Sinturjengo thaj Romengo ande kolaboracia le Romenge Asociaciasa andar i Polska thaj o Centro vaš i Romani Historia thaj Kultura andar o Oświęcim.
O ivento si te ovel sikavdo live ko thaj Youtube thaj https://www.roma-sinti-holocaust-memorial-day.eu/.
E vizualo imagine vaš i participacia šaj den pes tele te ovel tumen kana mangen te aven ki komemoracia online thaj te hulaven len andi socialo media.
Roma Foundation for Europe